Κλασική Εξωσωματική Γονιμοποίηση (IVF)
Τι είναι η εξωσωματική γονιμοποίηση;
H εξωσωματική γονιμοποίηση (in vitro fertilization – IVF) αποτελεί μια από τις σημαντικότερες ιατρικές τεχνολογίες του 20ου αιώνα η οποία οδήγησε σε πραγματική επανάσταση στην αντιμετώπιση της υπογονιμότητας και έχει βοηθήσει εκατομμύρια ανθρώπους παγκοσμίως να γίνουν γονείς.
Ποιοι χρειάζεται να υποβληθούν σε εξωσωματική γονιμοποίηση;
Η εξωσωματική γονιμοποίηση απευθύνεται πρωτίστως σε άτομα ή ζευγάρια που αντιμετωπίζουν πρόβλημα υπογονιμότητας, δηλαδή άτομα ή ζευγάρια που αδυνατούν να συλλάβουν αν και έχουν τακτικές σεξουαλικές επαφές χωρίς αντισύλληψη για ικανό χρονικό διάστημα (τουλάχιστον 12 μήνες για γυναίκες <35 ετών ή τουλάχιστον 6 μήνες για γυναίκες ≥35 ετών).
Τα αίτια της υπογονιμότητας μπορεί να αφορούν στη γυναίκα (γυναικεία υπογονιμότητα) ή τον άνδρα (ανδρική υπογονιμότητα) ή και στους δύο. Σε ένα ποσοστό 15-20%, παρά την ενδελεχή διερεύνηση δε μπορεί να ανευρεθεί η πιθανή αιτία της υπογονιμότητας (ανεξήγητη υπογονιμότητα).
Η εξωσωματική γονιμοποίηση πρέπει επίσης να χρησιμοποιηθεί από άτομα που προβεί σε διατήρηση γονιμότητας με κρυοσυντήρηση ωαρίων ή ωοθηκικού ιστού για ιατρικούς ή κοινωνικούς λόγους ή από άτομα που επιθυμούν την κρυοσυντήρηση εμβρύων για τους ίδιους λόγους.
Τέλος, η εξωσωματική γονιμοποίηση είναι ιδιαιτέρως χρήσιμη σε ασθενείς που πρόκειται να υποβληθούν σε προεμφυτευτική γενετική διάγνωση (preimplantation genetic testing) για την αποφυγή μετάδοσης κάποιου γενετικά κληρονομούμενου νοσήματος ή για τη μείωση του κινδύνου αποβολών.
Ανάλογα με τον τρόπο συνένωσης του ωαρίου με το σπερματοζωάριο, η εξωσωματική γονιμοποίηση διαχωρίζεται στην κλασική ή συμβατική εξωσωματική γονιμοποίηση (classic or conventional IVF) και στη μικρογονιμοποίηση/ ενδοωαριακή έγχυση σπερματοζωαρίου (intracytoplasmic sperm injection – ICSI).
Στην κλασική εξωσωματική το κάθε ωάριο επωάζεται στο εργαστήριο με ~20-50,000 σπερματοζωάρια για 18-24 ώρες. Με αυτόν το τρόπο, ένα σπερματοζωάριο θα μπορέσει συνήθως να γονιμοποιήσει το ωάριο. Στη μικρογονιμοποίηση το σπέρμα επιλέγεται από τον/την εμβρυολόγο κάτω από το μικροσκόπιο και στη συνέχεια ενίεται μέσα στο ωάριο με τη χρήση ειδικής βελόνης.
Ποια είναι η διαδικασία της εξωσωματικής γονιμοποίησης;
Η εξωσωματική γονιμοποίηση περιλαμβάνει τα ακόλουθα στάδια:
- Αρχική εκτίμηση από τον ειδικό Γονιμότητας/ Αναπαραγωγικής Ιατρικής με λήψη ιστορικού, κλινικό κι εργαστηριακό έλεγχο σχετικό με τη γονιμότητας και συζήτηση του θεραπευτικού πλάνου
- Διέγερση των ωοθηκών με φάρμακα, ώστε να αναπτυχθούν και να συλλεγούν περισσότερα του ενός ωάρια. Η συλλογή πολλαπλών ωαρίων (όταν αυτή είναι εφικτή) εξασφαλίζει τη μέγιστη αποτελεσματικότητα της εξωσωματικής γονιμοποίησης και η σύγχρονη στρατηγική διέγερσης περιλαμβάνει την προσπάθεια συλλογής όσο περισσότερων ωαρίων με τη χρήση φιλικών προς την ασθενή θεραπευτικών πρωτοκόλλων διέγερσης. Η συνήθης διέγερση των ωοθηκών διαρκεί συνήθως 10-12 ημέρες (8-14 ημέρες).
- Παρακολούθηση: Κατά τη διάρκεια της διέγερσης θα απαιτηθούν συνήθως 2-3 επισκέψεις στον ειδικό Γονιμότητας/ Αναπαραγωγικής Ιατρικής για ορμονολογικό (αιμοληψία) και υπερηχογραφικό έλεγχο (κολπικό υπερηχογράφημα). Αυτοί οι έλεγχοι επιτρέπουν στον ιατρό την παρακολούθηση της ομαλής πορείας της διέγερσης των ωοθηκών και την εκτίμηση του αριθμού των ωαρίων που θα ληφθούν.
- Ολοκλήρωση της διέγερσης και ωοληψία: Όταν ο ιατρός παρατηρήσει στον υπέρηχο μια ομάδα (συνήθως >2) ωοθυλακίων ικανού μεγέθους (συνήθως≥17mm σε μέση διάμετρο) τότε προχωράει στην τελική ωοκυτταρική ωρίμανση με τη χορήγηση μιας τελευταίας ένεσης. Η ωοληψία συνήθως πραγματοποιείται 36 ώρες (34-38 ώρες) μετά την ένεση αυτή. Η ωοληψία πραγματοποιείται υπό μέθη (μια μορφή γενικής αναισθησίας), χωρίς πόνο, και διαρκεί συνήθως 20-40 λεπτά. Περιλαμβάνει τη λήψη των ωαρίων με την καθοδήγηση υπέρηχων μέσω μιας σχετικά λεπτής βελόνης, η οποία διέρχεται από το λεπτό τοίχωμα του κόλπου και αναρροφά το υγρό από κάθε ωοθυλάκιο. Μετά την ωοληψία οι ασθενείς μπορεί να αισθανθούν κάποια ενόχληση τύπου «πόνου περιόδου» και να έχουν μικρή ποσότητα κολπικής αιμόρροιας. Τα συμπτώματα αυτά συνήθως υποχωρούν πλήρως μέσα σε 24-48 ώρες.
- Γονιμοποίηση: Μετά την ωοληψία, και σε διάστημα 2-3 ωρών, τα ωάρια που έχουν συλλεγεί θα γονιμοποιηθούν ή με κλασική γονιμοποίηση είτε με μικρογονιμοποίηση. Μετά από 16-24 ώρες θα γίνει έλεγχος από την/ τον εμβρυολόγο για να διαπιστωθεί πόσα ωάρια έχουν γονιμοποιηθεί επιτυχώς.
- Καλλιέργεια εμβρύων, εμβρυομεταφορά και κρυοσυντήρηση κατάλληλων εμβρύων: Τα γονιμοποιημένα ωάρια θεωρούνται πλέον έμβρυα και καλλιεργούνται στο εργαστήριο συνήθως για 5-6 ημέρες. Σκοπός της καλλιέργειας είναι να διαφανεί ποια έμβρυα έχουν τις προϋποθέσεις για να δώσουν μια εγκυμοσύνη μια και αρκετά από το αρχόμενα έμβρυα θα σταματήσουν να αναπτύσσονται τις πρώτες ώρες/ ημέρες καλλιέργειας.
Την 5η ημέρα καλλιέργειας εκτιμάται ο αριθμός των εμβρύων που έχουν επιβιώσει και η ποιότητα τους. Το καλύτερο (-α) ποιοτικά έμβρυο θα μεταφερθεί στη μήτρα με μια απλή, ανώδυνη διαδικασία που διαρκεί 15 λεπτά. Η γυναίκα θα γνωρίζει αν είναι έγκυος περίπου 10-14 ημέρες μετά την εμβρυομεταφορά. Εφόσον την 5η-6η ημέρα καλλιέργειας των εμβρύων υπάρχουν επιπλέον έμβρυα καλής ποιότητας, αυτά θα κρυοσυντηρηθούν για χρήση στο μέλλον (είτε αν η πρώτη εμβρυομεταφορά δεν είναι επιτυχής ή αν η γυναίκα επιθυμεί να προσπαθήσει για μια ακόμη εγκυμοσύνη στο μέλλον).
Από τι εξαρτάται η επιτυχία της εξωσωματικής γονιμοποίησης;
Η επιτυχία της εξωσωματικής γονιμοποίησης εξαρτάται από δύο κυρίως παράγοντες.
- Τον αριθμό και την ποιότητα των ωαρίων: Είναι πλέον γνωστό ότι όσο περισσότερα ωάρια ληφθούν κατά την ωοληψία τόσο μεγαλύτερη είναι η πιθανότητα απόκτησης ενός παιδιού από τη διαδικασία αυτή. Αν και ασφαλώς ποτέ δε μπορεί να υπάρξει απόλυτη βεβαιότητα ότι θα προκύψει μια εγκυμοσύνη από τη διαδικασία της κρυοσυντήρησης ωαρίων, μελέτες έχουν δείξει ότι, σε γενικές γραμμές, η λήψη μεγαλύτερου αριθμού ωαρίων συνεπάγεται μεγαλύτερη πιθανότητα επιτυχίας. Για τον λόγο αυτόν αρκετές γυναίκες θα επιλέξουν να υποβληθούν στη διαδικασία περισσότερες της μιας φορές, ώστε να αυξήσουν την πιθανότητα επιτυχίας της μεθόδου. Ίσως ακόμη μεγαλύτερη επίδραση στην πιθανότητα επιτυχίας της μεθόδου από τον αριθμό των ωαρίων έχει η ποιότητά τους. Η ποιότητα αυτή καθορίζεται βασικά από την ηλικία της γυναίκας και θεωρείται άριστη μεταξύ 25-32 ετών, ενώ υπάρχει σταδιακή μείωση της μετά τα 32 έτη. Αυτό σημαίνει ότι μια γυναίκα που έχει καταψύξει 10 ωάρια σε ηλικία 30 ετών έχει περίπου τις ίδιες πιθανότητες επιτυχίας με γυναίκα που έχει καταψύξει 30 ωάρια σε ηλικία 37 ετών. Άλλοι παράγοντες που καθορίζουν την ποιότητα των ωαρίων είναι γενετικοί, το κάπνισμα, η παχυσαρκία κλπ.
- Τις εργαστηριακές μεθόδους που χρησιμοποιήθηκαν για την γονιμοποίηση, καλλιέργεια, κρυοσυντήρηση (κατάψυξη) και απόψυξη των ωαρίων: Η ύπαρξη ενός σύγχρονου εμβρυολογικού εργαστηρίου με άρτια εκπαιδευμένο προσωπικό είναι πολύ σημαντική. Η εφαρμογή σύγχρονων μεθόδων καλλιέργειας και κρυοσυντήρησης εμβρύων όπως η υαλοποίηση (vitrification) εξασφαλίζει τα καλύτερα δυνατά αποτελέσματα.
Υπάρχουν κίνδυνοι από τη διαδικασία της εξωσωματικής γονιμοποίησης;
Η εξωσωματική γονιμοποίηση είναι μια διαδικασία που όταν διενεργείται από ειδικούς ιατρούς γονιμότητας/ Αναπαραγωγικής Ιατρικής έχει υψηλά επίπεδα ασφάλειας.
Η πιο γνωστή επιπλοκή της διέγερσης των ωοθηκών -όπως το σύνδρομο υπερδιέγερσης ωοθηκών (OHSS)- μπορεί πλέον να προληφθεί πλήρως με τα σύγχρονα πρωτόκολλα διέγερσης. Η διαδικασία της ωοληψίας ενέχει τους κινδύνους της αιμορραγίας, του τραυματισμού του εντέρου και της πυελικής φλεγμονής, οι οποίοι όμως είναι και πάλι εξαιρετικά μικροί, όταν η διαδικασία διενεργείται από έμπειρους ιατρούς γονιμότητας/ Αναπαραγωγικής Ιατρικής.
Μια συνήθης ερώτηση των ασθενών που υποβάλλονται σε διέγερση των ωοθηκών είναι κατά πόσο η λήψη φαρμάκων θα αυξήσει την πιθανότητα να εμφανίσουν κάποια μορφή καρκίνου στο μέλλον. Το ερώτημα αυτό έχει απασχολήσει έντονα την ιατρική κοινότητα και οι περισσότερες μελέτες που έχουν γίνει είναι καθησυχαστικές μια και δεν υποστηρίζουν την ύπαρξη κάποιας τέτοιας συσχέτισης.
Τέλος, μια άλλη ανησυχία των ασθενών που υποβάλλονται σε διαδικασία της εξωσωματικής γονιμοποίησης είναι κατά πόσο η υγεία των παιδιών που θα προκύψουν είναι παρόμοια με τα παιδιά που γεννιούνται μετά από φυσική σύλληψη.
Αν και έχει παρατηρηθεί μικρή αύξηση στα ποσοστά πρόωρου τοκετού, στη πιθανότητα γέννησης νεογνών με χαμηλό βάρος γέννησης ή με κάποια συγγενή διαμαρτία, η συνολική υγεία των παιδιών αυτών θεωρείται εφάμιλλη των παιδιών μετά από φυσική σύλληψη. Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι οι όποιες διαφορές παρουσιάζονται στη υγεία των παιδιών μετά από εξωσωματική γονιμοποίηση φαίνεται να οφείλονται κυρίως στην υπογονιμότητα των γονέων τους παρά στη μέθοδο της εξωσωματικής γονιμοποίησης αυτής καθ’ αυτής.
Αν σκέφτεστε να υποβληθείτε σε κύκλο εξωσωματικής γονιμοποίησης (IVF), μπορείτε να επικοινωνήσετε με τον Δρα Χρήστο Βενέτη για να λάβετε την κατάλληλη καθοδήγηση και υποστήριξη. Με σωστή ενημέρωση και υποστήριξη, μπορείτε να λάβετε τις καλύτερες αποφάσεις για την αναπαραγωγική σας υγεία.