Κρυοσυντήρηση Ωαρίων
Τι είναι η κρυοσυντήρηση ωαρίων;
H κρυοσυντήρηση (ή κατάψυξη) ωαρίων αποτελεί ένα ιατρικό και τεχνολογικό επίτευγμα που επιτρέπει τη διατήρηση της γονιμότητας σε γυναίκες που το επιθυμούν για ιατρικούς, αλλά και κοινωνικούς λόγους.
Γιατί είναι απαραίτητη η κρυοσυντήρηση ωαρίων;
Η χρησιμότητα της κρυοσυντήρησης ωαρίων έγκειται στο γεγονός ότι η γονιμότητα κάθε γυναίκας μειώνεται σημαντικά όσο μεγαλώνει.
Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η κάθε γυναίκα γεννιέται με συγκεκριμένο αριθμό ωαρίων στις ωοθήκες της, τα οποία θα χρησιμοποιήσει μέχρι εξαντλήσεως στη διάρκεια της αναπαραγωγικής της ζωής. Με την πάροδο του χρόνου, ο αριθμός των ωαρίων που έχει διαθέσιμα στις ωοθήκες της μειώνεται. Όταν τα ωάρια αυτά εξαντληθούν τότε η γυναίκα εισέρχεται στην εμμηνόπαυση, η οποία συνήθως λαμβάνει χώρα γύρω στα 52 έτη.
Ο σημαντικότερος λόγος, ωστόσο, για τον οποίο η γονιμότητα μιας γυναίκας μειώνεται με την αύξηση της ηλικίας είναι η σημαντική μείωση της ποιότητας των ωαρίων. Μελέτες έχουν δείξει ότι η περίοδος της μέγιστης γονιμότητα στις περισσότερες γυναίκες είναι μεταξύ 25-30 ετών. Από τα 30 ως και τα 35 έτη υπάρχει μια μικρή σταδιακή πτώση της γονιμότητας. Από τα 36 ως και τα 40 έτη η πτώση αυτή είναι σημαντικά μεγαλύτερη και μετά τα 40 έτη υπολογίζεται ότι για κάθε έτος που περνάει η γονιμότητα της γυναίκας μειώνεται στο μισό σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος. Αυτό σημαίνει ότι μια γυναίκα 42 ετών έχει σε γενικές γραμμές το ¼ της γονιμότητας που είχα στα 40 της έτη.
Ποιες γυναίκες θα πρέπει να σκεφτούν να προβούν σε κρυοσυντήρηση ωαρίων;
Η κρυοσυντήρηση ωαρίων αφορά όλες τις γυναίκες που επιθυμούν να διατηρήσουν τη γονιμότητα τους για πιθανή μελλοντική χρήση. Η επιθυμία τους αυτή μπορεί να σχετίζεται με κοινωνικούς λόγους, όπως για παράδειγμα η μη ύπαρξη κάποιας σχέσης με προϋποθέσεις έναρξης οικογένειας πριν τα 36 έτη δύσκολη. Ένας άλλος σημαντικός λόγος για κρυοσυντήρηση ωαρίων είναι η επιδίωξη επαγγελματικών στόχων που κάνουν την έναρξη ή επέκταση οικογένειας πριν τα 36 έτη δύσκολη. Η κρυοσυντήρηση ωαρίων επιτρέπει στις γυναίκες να μειώσουν την πίεση του χρονοδιαγράμματος της βιολογικής τους ηλικίας και να επιλέξουν τον κατάλληλο χρόνο για τη μητρότητα.
Μια άλλη σημαντική κατηγορία ασθενών που θα πρέπει να σκεφτούν την κατάψυξη ωαρίων για τη διατήρηση της γονιμότητας τους είναι όσες διαθέτουν ιατρικούς λόγους. Γυναίκες που έχουν διαγνωσθεί με μειωμένο αριθμό ωαρίων σε μικρή σχετικά ηλικία (πρώιμη ωοθηκική ανεπάρκεια), χωρίς να υπάρχει η άμεση προοπτική δημιουργίας οικογένειας μπορούν να κρυοσυντηρήσουν τα ωάρια τους, προκειμένου να τους δοθεί στο μέλλον η δυνατότητα δημιουργίας οικογένειας ακόμα και αν έχουν μπει σε πρώιμη εμμηνόπαυση. Επίσης, γυναίκες που πρόκειται να υποβληθούν σε κάποια χειρουργική θεραπεία στις ωοθήκες τους, η οποία θα μπορούσε να μειώσει τον αριθμό των διαθέσιμων ωαρίων, για παράδειγμα πριν από αφαίρεσης κύστης ενδομητρίωσης («σοκολατοειδούς» κύστης/ ενδομητριώματος).
Τέλος, μια εξαιρετικά σημαντική κατηγορία ασθενών που πρέπει οπωσδήποτε να εξετάσουν τη διατήρηση της γονιμότητάς τους με κρυοσυντήρηση ωαρίων είναι οι γυναίκες με κακοήθη/ νεοπλασματική νόσο. Αυτό διότι συχνά η θεραπεία για την αντιμετώπιση του καρκίνου είναι ιδιαίτερα επιβλαβής για τις ωοθήκες και τη γονιμότητα της γυναίκας, είτε μέσω της χημειοθεραπείας ή της σχετικής ακτινοθεραπείας. Συνάμα, η διάγνωση με κακοήθη/ νεοπλασματική νόσο συχνά επιβάλλει την αναβολή σχεδίων για την απόκτηση ενός παιδιού, συνήθως για 3-5 χρόνια. Ειδικά, σε αυτές τις περιπτώσεις η συμβουλευτική για τη διατήρηση της γονιμότητας είναι απολύτως αναγκαία, ώστε οι ασθενείς να αποφασίσουν αν θα ήθελαν να προβούν σε κρυοσυντήρηση ωαρίων ή όχι.
Ποια είναι η διαδικασία για τη κρυοσυντήρηση ωαρίων;
Η κρυοσυντήρηση ωαρίων περιλαμβάνει τα ακόλουθα στάδια:
- Αρχική εκτίμηση από τον ειδικό Γονιμότητας/ Αναπαραγωγικής Ιατρικής με λήψη ιστορικού, κλινικό κι εργαστηριακό έλεγχο σχετικό με τη γονιμότητας και συζήτηση του θεραπευτικού πλάνου στο πλαίσιο της κρυοσυντήρησης ωαρίων
- Διέγερση των ωοθηκών με φάρμακα, ώστε να αναπτυχθούν και να συλλεγούν περισσότερα του ενός ωάρια. Η συλλογή πολλαπλών ωαρίων εξασφαλίζει τη μέγιστη αποτελεσματικότητα της κρυοσυντήρησης ωαρίων και η σύγχρονη στρατηγική διέγερσης περιλαμβάνει την προσπάθεια συλλογής όσο περισσότερων ωαρίων με τη χρήση φιλικών προς την ασθενή θεραπευτικών πρωτοκόλλων διέγερσης. Η συνήθης διέγερση των ωοθηκών διαρκεί συνήθως 10-12 ημέρες (8-14 ημέρες).
- Παρακολούθηση: Κατά τη διάρκεια της διέγερσης θα απαιτηθούν συνήθως 2-3 επισκέψεις στον ειδικό Γονιμότητας/ Αναπαραγωγικής Ιατρικής για ορμονολογικό (αιμοληψία) και υπερηχογραφικό έλεγχο (κολπικό υπερηχογράφημα). Αυτοί οι έλεγχοι επιτρέπουν στον ιατρό την παρακολούθηση της ομαλής πορείας της διέγερσης των ωοθηκών και την εκτίμηση του αριθμού των ωαρίων που θα ληφθούν.
- Ολοκλήρωση της διέγερσης και ωοληψία: Όταν ο ιατρός παρατηρήσει στον υπέρηχο μια ομάδα (συνήθως >2) ωοθυλακίων ικανού μεγέθους (συνήθως≥17mm σε μέση διάμετρο), τότε προχωράει στην τελική ωοκυτταρική ωρίμανση με τη χορήγηση μιας τελευταίας ένεσης. Η ωοληψία συνήθως πραγματοποιείται 36 ώρες (34-38 ώρες) μετά την ένεση αυτή. Η ωοληψία πραγματοποιείται υπό μέθη (μια μορφή γενικής αναισθησίας), χωρίς πόνο, και διαρκεί συνήθως 20-40 λεπτά. Περιλαμβάνει τη λήψη των ωαρίων με την καθοδήγηση υπέρηχων μέσω μιας σχετικά λεπτής βελόνης, η οποία διέρχεται από το λεπτό τοίχωμα του κόλπου και αναρροφά το υγρό από κάθε ωοθυλάκιο. Μετά την ωοληψία οι ασθενείς μπορεί να αισθανθούν κάποια ενόχληση τύπου «πόνου περιόδου» και να έχουν μικρή ποσότητα κολπικής αιμόρροιας. Τα συμπτώματα αυτά συνήθως υποχωρούν πλήρως μέσα σε 24-48 ώρες.
- Έλεγχος ωριμότητας ωαρίων και κατάψυξη: Μετά την ωοληψία, και σε διάστημα 2-3 ωρών, τα ωάρια που έχουν συλλεγεί ελέγχονται για την ωριμότητα τους στο εργαστήριο και αυτά που θα βρεθούν να είναι ώριμα κρυοσυντηρούνται. Τα ωάρια μπορούν να παραμείνουν κρυοσυντηρημένα για καθεστώς αρχικά 5 ετών που μπορεί να ανανεωθεί για διάστημα 5 επιπλέον ετών.
Πώς επιτυγχάνεται εγκυμοσύνη με τη χρήση κρυοσυντηρημένων ωαρίων;
Εφόσον η γυναίκα θέλει κάποια στιγμή να χρησιμοποιήσει τα κρυοσυντηρημένα ωάριά της για να επιδιώξει την επίτευξη μιας εγκυμοσύνης, τότε η διαδικασία είναι γενικά η ακόλουθη:
- Εκτίμηση από τον ειδικό Γονιμότητας/ Αναπαραγωγικής Ιατρικής της γονιμότητας, αλλά και της γενικότερης υγείας της γυναίκας τη δεδομένη χρονική στιγμή που επιθυμεί να κυοφορήσει και τον σχεδιασμό των επόμενων βημάτων. Για παράδειγμα, μπορεί να γίνει εκτίμηση της μήτρας και του ενδομητρίου καθώς και άλλων παραγόντων (π.χ. ύπαρξη υψηλής πίεσης, σακχαρώδους διαβήτη, παχυσαρκίας κτλ) που μπορεί να επηρεάσουν την επίτευξη της εγκυμοσύνης και την εξέλιξή της. Σε περίπτωση που υπάρχει σύντροφος, γίνεται επίσης εκτίμηση της ανδρικής γονιμότητας, π.χ. με τη διενέργεια ενός σπερμοδιαγράμματος. Εφόσον δεν υπάρχουν αποτρεπτικοί παράγοντες, γίνεται σχεδιασμός για την καταλληλότερη στιγμή απόψυξης και γονιμοποίησης των ωαρίων. Τέλος, κάθε γυναίκα που σκοπεύει να συλλάβει (είτε φυσικά ή με υποβοήθηση) θα πρέπει να λαμβάνει τα απαραίτητα συμπληρώματα πριν τη σύλληψη (π.χ. φυλλικό οξύ).
- Απόψυξη και γονιμοποίηση των ωαρίων: Η απόψυξη των ωαρίων πραγματοποιείται συνήθως σε συγκεκριμένη ημέρα του κύκλου της γυναίκας (την ήμερα της ωορρηξίας της). Για τον σκοπό αυτό συνήθως απαιτείται παρακολούθηση του κύκλου της με αιματολογικές εξετάσεις και γυναικολογικό υπέρηχο. Την ημέρα της απόψυξης των ωαρίων στο εργαστήριο πραγματοποιείται επίσης και η μικρογονιμοποίηση των ωαρίων που επιβίωσαν με το σπέρμα του συντρόφου της γυναίκας (εφόσον υπάρχει) ή με σπέρμα δότη. Μετά από 16-18 ώρες θα διαπιστωθεί πόσα από τα ωάρια έχουν γονιμοποιηθεί επιτυχώς και τα οποία θα καλλιεργήσουμε στο εργαστήριο.
- Καλλιέργεια εμβρύων, εμβρυομεταφορά και κρυοσυντήρηση κατάλληλων εμβρύων: Τα γονιμοποιημένα ωάρια θεωρούνται πλέον έμβρυα και καλλιεργούνται στο εργαστήριο συνήθως για 5-6 ημέρες. Σκοπός της καλλιέργειας είναι να διαφανεί ποια έμβρυα έχουν τις προϋποθέσεις για να δώσουν μια εγκυμοσύνη μια και αρκετά από το αρχόμενα έμβρυα θα σταματήσουν να αναπτύσσονται τις πρώτες ώρες/ ημέρες καλλιέργειας.
Την 5η ημέρα καλλιέργειας εκτιμάται ο αριθμός των εμβρύων που έχουν επιβιώσει και η ποιότητα τους. Το καλύτερο (-α) ποιοτικά έμβρυο θα μεταφερθεί στη μήτρα με μια απλή, ανώδυνη διαδικασία που διαρκεί 15 λεπτά. Η γυναίκα θα γνωρίζει αν είναι έγκυος περίπου 10-14 ημέρες μετά την εμβρυομεταφορά. Εφόσον την 5η-6η ημέρα καλλιέργειας των εμβρύων υπάρχουν επιπλέον έμβρυα καλής ποιότητας, αυτά θα κρυοσυντηρηθούν για χρήση στο μέλλον (είτε αν η πρώτη εμβρυομεταφορά δεν είναι επιτυχής ή αν η γυναίκα επιθυμεί να προσπαθήσει για μια ακόμη εγκυμοσύνη στο μέλλον).
Από τι εξαρτάται η επιτυχία της κρυοσυντήρησης ωαρίων;
Η επιτυχία της κρυοσυντήρησης των ωαρίων εξαρτάται από δύο κυρίως παράγοντες.
- Τον αριθμό και την ποιότητα των ωαρίων: Είναι πλέον γνωστό ότι όσο περισσότερα ωάρια έχουν κρυοσυντηρηθεί τόσο μεγαλύτερη είναι η πιθανότητα απόκτησης ενός παιδιού από τη διαδικασία αυτή. Αν και ασφαλώς ποτέ δε μπορεί να υπάρξει απόλυτη βεβαιότητα ότι θα προκύψει μια εγκυμοσύνη από τη διαδικασία της κρυοσυντήρησης ωαρίων, μελέτες έχουν δείξει ότι η κρυοσυντήρηση μεγαλύτερου αριθμού ωαρίων συνεπάγεται μεγαλύτερη πιθανότητα επιτυχίας. Για τον λόγο αυτόν αρκετές γυναίκες θα επιλέξουν να υποβληθούν στη διαδικασία περισσότερες της μιας φορές, ώστε να αυξήσουν την πιθανότητα επιτυχίας της μεθόδου. Ίσως ακόμη μεγαλύτερη επίδραση στην πιθανότητα επιτυχίας της μεθόδου από τον αριθμό των ωαρίων έχει η ποιότητά τους. Η ποιότητα αυτή καθορίζεται βασικά από την ηλικία της γυναίκας και θεωρείται άριστη μεταξύ 25-32 ετών, ενώ υπάρχει σταδιακή μείωση της μετά τα 32 έτη. Αυτό σημαίνει ότι μια γυναίκα που έχει καταψύξει 10 ωάρια σε ηλικία 30 ετών έχει περίπου τις ίδιες πιθανότητες επιτυχίας με γυναίκα που έχει καταψύξει 30 ωάρια σε ηλικία 37 ετών. Άλλοι παράγοντες που καθορίζουν την ποιότητα των ωαρίων είναι γενετικοί, το κάπνισμα, η παχυσαρκία κτλπ.
- Τις εργαστηριακές μεθόδους που χρησιμοποιήθηκαν για τη κρυοσυντήρηση (κατάψυξη) και απόψυξη των ωαρίων: Καθώς η κρυοσυντήρηση των ωαρίων είναι μια τεχνολογία που βασίζεται στην επιτυχή εφαρμογή εργαστηριακών τεχνικών, η ύπαρξη ενός σύγχρονου εμβρυολογικού εργαστηρίου με άρτια εκπαιδευμένο προσωπικό είναι πολύ σημαντική. Η εφαρμογή σύγχρονων μεθόδων κρυοσυντήρησης, όπως η υαλοποίηση (vitrification) εξασφαλίζει τα καλύτερα δυνατά αποτελέσματα με πιθανότητα επιβίωσης ωαρίων που ξεπερνά το 80% και φθάνει συνήθως το 90-95% στα εργαστήρια.
Υπάρχουν κίνδυνοι από τη διαδικασία κρυοσυντήρησης ωαρίων;
Η κρυοσυντήρηση ωαρίων είναι μια διαδικασία που όταν διενεργείται από ειδικούς ιατρούς γονιμότητας/ Αναπαραγωγικής Ιατρικής έχει υψηλά επίπεδα ασφάλειας.
Η πιο γνωστή επιπλοκή της διέγερσης των ωοθηκών, όπως το σύνδρομο υπερδιέγερσης ωοθηκών (OHSS) μπορεί πλέον να προληφθεί πλήρως με τα σύγχρονα πρωτόκολλα διέγερσης. Η διαδικασία της ωοληψίας ενέχει τους κινδύνους της αιμορραγίας, του τραυματισμού του εντέρου και της πυελικής φλεγμονής, οι οποίοι όμως είναι και πάλι εξαιρετικά μικροί όταν η διαδικασία διενεργείται από έμπειρους ιατρούς γονιμότητας/ Αναπαραγωγικής Ιατρικής.
Μια συνήθης ερώτηση των ασθενών που υποβάλλονται σε διέγερση των ωοθηκών είναι κατά πόσο η λήψη φαρμάκων θα αυξήσει την πιθανότητα να εμφανίσουν κάποια μορφή καρκίνου στο μέλλον. Το ερώτημα αυτό έχει απασχολήσει έντονα την ιατρική κοινότητα και οι περισσότερες μελέτες που έχουν γίνει είναι καθησυχαστικές μια και δεν υποστηρίζουν την ύπαρξη κάποιας τέτοιας συσχέτισης.
Τέλος, μια άλλη ανησυχία των ασθενών που υποβάλλονται σε διαδικασία της κρυοσυντήρησης ωαρίων είναι κατά πόσο η λήψη των ωαρίων αυτών θα μειώσει τη μελλοντική τους γονιμότητα, δηλαδή θα οδηγήσει σε σημαντική μείωση των ωαρίων που έχουν στο σώμα τους. Η απάντηση στο ερώτημα αυτό είναι ότι η λήψη των ωαρίων αυτών δεν επηρεάζει καθόλου τον αριθμό των ωαρίων που θα είχαν διαθέσιμα στις ωοθήκες τους τα επόμενα έτη και άρα δεν επηρεάζει αρνητικά τη μελλοντική γονιμότητα των γυναικών αυτών.
Πόσα ωάρια χρειάζομαι για να εξασφαλίσω τη μελλοντική μου γονιμότητα;
Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι ο όρος «εξασφάλιση» δεν είναι σωστός και συχνά δημιουργεί μια ψεύτικη αίσθηση ασφάλειας στις ασθενείς, καθώς δεν μπορεί να υπάρξει σε καμία περίπτωση βεβαιότητα για 100% επιτυχία της μεθόδου όσα ωάρια και αν κρυοσυντηρηθούν.
Μια πιο σωστή και ρεαλιστική προσέγγιση είναι η εκτίμηση της πιθανότητας για την απόκτηση ενός ή περισσοτέρων τέκνων με βάση των αριθμό των ώριμων ωαρίων που έχουν καταψυχθεί από μια γυναίκα μιας συγκεκριμένης ηλικίας.
Για παράδειγμα μια γυναίκα 35 ετών που καταψύχει 12 ωάρια έχει πιθανότητα ~75% να αποκτήσει ένα παιδί, ~39% να αποκτήσει δύο παιδιά και ~14% να αποκτήσει τρία παιδιά. Εάν έχει καταψύξει 20 ωάρια έχει πιθανότητα ~90% να αποκτήσει ένα παιδί, ~66% να αποκτήσει δύο παιδιά και ~38% να αποκτήσει τρία παιδιά.
Από την άλλη μια γυναίκα 39 ετών που καταψύχει 12 ωάρια έχει πιθανότητα ~45% να αποκτήσει ένα παιδί, ~11% να αποκτήσει δύο παιδιά και ~2% να αποκτήσει τρία παιδιά. Εάν έχει καταψύξει 20 ωάρια έχει πιθανότητα ~63% να αποκτήσει ένα παιδί, ~25% να αποκτήσει δύο παιδιά και ~7% να αποκτήσει τρία παιδιά.
Εάν θέλετε να υπολογίσετε την πιθανότητα απόκτηση παιδιού με βάση την ηλικία σας και τον αριθμό των ώριμων ωαρίων που έχετε ή σκοπεύετε να κρυοσυντηρήσετε τότε μπορείτε να χρησιμοποιήσετε τον υπολογιστή κρυοσυντήρησης ωαρίων που μπορεί να προβλέψει τις πιθανότητες αυτές με βάση διεθνώς δημοσιευμένα δεδομένα.
Αν σκέφτεστε να υποβληθείτε σε θεραπεία κρυοσυντήρησης ωαρίων, μπορείτε να επικοινωνήσετε με τον Δρα Χρήστο Βενέτη για να λάβετε την κατάλληλη καθοδήγηση και υποστήριξη. Με σωστή ενημέρωση και υποστήριξη, μπορείτε να λάβετε τις καλύτερες αποφάσεις για την αναπαραγωγική σας υγεία.